به گزارش روز یکشنبه اگزیم‌نیوز، با وجود افزایش ۱۰۵ درصدی میزان صادرات ایران به روسیه در سال ۲۰۲۰ میلادی، متاسفانه سهم ایران از تجارت (بالاخص صادرات)با کشور روسیه همچنان بسیار ناچیز است.

در سال ۲۰۲۰ میلادی واردات روسیه از دنیا ۲۳۱.۶ میلیارد دلار بوده که سهم ایران از این بازار چیزی کمتر از ۰.۴ درصد بوده و ایران در جایگاه ۴۱‌ام صادرکنندگان به روسیه قرار گرفته است.

حمید زادبوم، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت درباره ظرفیت تعامل اقتصادی ایران و روسیه می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد ظرفیت صادراتی ایران به روسیه در حوزه کالا حدود ۱۲ میلیارد دلار است که فقط ۴ درصد آن فعال است و در بخش‌های مختلف این امکان وجود دارد تا صادرات ایران به کشور روسیه افزایش یابد.

چالش‌های صادرات به روسیه از زیرساخت ضعیف ترانزیتی تا حضور خرده‌فروشی ایران

یکی از دلایل محدود ماندن حجم صادرات ایران به روسیه در مقایسه با ظرفیت دو کشور به زیرساخت‌های ضعیف ترانزیتی ایران بازمی‌گردد؛ احیای ظرفیت مسیر زمینی از مرز آستارا، خط ریلی قزوین-رشت-آستارا، خط ریلی اینچه‌برون و ترانزیت دریایی از بنادر دو کشور موجب می‌شود که پتانسیل صادراتی ایران به روسیه افزایش یابد.

همچنین شناخت ساختار بازار روسیه و نحوه تعاملات اقتصادی روسیه با سایر کشورها نشان می‌دهد طرف ایرانی در چگونگی حضور در این بازار خطای راهبردی دارد. به طور کلی روس‌ها در حوزه تولید و فعالیت‌های تجاری، در سطح کلان کار می‌کنند، درحالی که تولید و بازرگانی در ایران به صورت خرد صورت می‌گیرد و این موضوع یکی از دلایل اصلی موفق نبودن تجار ایرانی در بازار روسیه است.

فقدان لجستیک و پایگاه‌های تجاری برای محصولات ایرانی در روسیه و شبکه خرده‌فروشی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایرانی نیز از دیگر علل حجم صادرات پایین ایران به روسیه است.

کریدور سبز گمرکی، فرصت ایران برای توسعه صادرات به روسیه

اما در کنار این عوامل چالش‌برانگیز در مسیر صادرات محصولات ایرانی به روسیه، برخی ظرفیت‌ها و فرصت‌ها برای گسترش تعاملات اقتصادی با روس‌ها وجود دارد که به دلیل سهل‌انگاری طرف ایرانی مورد استفاده قرار نگرفته است. تسهیلات و همکاری‌های متقابل گمرکی از جمله مسائلی است که می‌تواند به توسعه صادرات به روسیه کمک کند.

تهیه اسناد و مدارک ارسال کالا برای گمرکات در کشورهای مبدا و مقصد، زمان بازرسی و ترخیص کالا و هزینه‌های آن، از مهمترین سازوکارهای گمرکی است که انعقاد موافقت‌نامه‌های مختلف گمرکی با کشورهای هدف، می‌تواند تسهیل کننده امر صادرات باشد. یکی از پیشنهادات اصلی در این باره ایجاد و احیای ظرفیت کریدور سبز گمرکی با روسیه است.

حسین کاخکی مدیرکل دفتر همکاری‌های بین‌الملل گمرک جمهوری اسلامی ایران درباره کریدور سبز کمرگی اینگونه توضیح می‌دهد: کریدور تسهیل شده گمرکی(کریدور سبز)ابتکار عملی بود که گمرک روسیه برای گسترش و تسهیل تجارت با کشورهای همسایه و منطقه (بالاخص کشورهایی که ظرفیت و پتانسیل خوبی در حوزه تجارت دارند)ایجاد کرد. کشور روسیه در این طرح سازوکار و مکانیزمی را طراحی کرد تا بتواند برای کشورهایی که با آن‌ها مراودات تجاری دارد تسهیلاتی را فراهم کند.

مزایای کریدور سبز گمرکی چیست؟

با استفاده از ظرفیت کریدور سبز گمرکی در تعاملات ایران و روسیه، محصولات تجار ایرانی برای ترخیص از گمرک روسیه در اولویت قرار گرفته و بدون انجام کنترل‌های فیزیکی سختگیرانه ترخیص می‌شوند. به عنوان مثال اگر ۱۰۰ کامیون در صف گمرک باشند، کامیونی که حامل محموله شرکتی است که در کریدور سبز به ثبت رسیده است خارج از صف وارد گمرک شده و تشریفات گمرکی آن در سریع‌ترین زمان انجام خواهد شد.

پذیرش اظهارنامه گمرکی شرکت‌های ثبت شده در کریدور سبز با حداقل اسناد از جمله دیگر تسهیلات این همکاری گمرکی با روس‌هاست که موجب می‌شود محصولات کشاورزی صادراتی ایران به روسیه تحت تاثیر تعویقات گمرکی فاسد یا تخریب نشوند. البته مزایای کریدور سبز کمرگی تنها محدود به مسیر زمینی نیست و در مسیر دریایی نیز همین تسهیلات وجود دارد.

امین اعظمی کارشناس مسائل روسیه درباره مزایای کریدور سبز گمرکی می‌گوید: تفاهم کریدور سبز می‌تواند گام موثری برای توسعه صادرات به روسیه از طریق واقعی کردن قیمت کالاهای صادراتی باشد زیرا در این تفاهم ارزش‌گذاری محصولات و کالاها توسط گمرکات دو کشور مورد قبول طرف مقابل قرار می‌گیرد. همچنین مشکل عدم پذیرش گواهی‌های مبدا صادره از اتاق‌ها توسط گمرکات روسیه را نیز می‌تواند تا حدی حل کند.

تجربه ترکیه در تجارت با روس‌ها ذیل کریدور سبز گمرکی

حال یک سوال اصلی ایجاد می‌شود، چرا با وجود مزایای قابل ملاحظه تفاهم کریدور سبز گمرکی تاکنون اقدامی برای تسهیل صادرات و توسعه تجارت با روسیه توسط دولت ایران صورت نگرفته است و یا این اقدام به موفقیت نرسیده است.

مدیرکل دفتر همکاری‌های بین‌الملل گمرک ایران درباره موانع شرکت‌های ایرانی برای استفاده از ظرفیت کریدور سبز اینگونه توضیح می‌دهد: برای همکاری در چارچوب کریدور سبز در ابتدای کار یک فهرست شامل ۲۰ مجموعه تجاری و تولیدی را به گمرک روسیه معرفی کردیم. از جمله شروط گمرک روسیه آن بود که شرکتی که معرفی می‌شود باید دارای پتانسیل‌های قوی صادراتی باشد و بتواند در سطح گسترده با کشور روسیه مراودات تجاری داشته باشد.

کاخکی ادامه داد: به عبارت دیگر تمایل روس‌ها این بود که افراد و شرکت‌هایی که فعالیت بازرگانی کمتری دارند و در اصطلاح خرده‌پا محسوب می‌شوند، حتی‌الامکان وارد این چرخه نشوند. در نتیجه با توجه به توان محدود شرکت‌های ایرانی تنها چهار شرکت از فیلترها عبور کردند و پذیرفته شدند. به نظر می‌رسد برای استفاده از تسهیلات و مزایای کریدور سبز باید کنسرسیوم صادراتی داشت.

وی افزود: در حال حاضر روسیه با کشور ترکیه نیز دارای کریدور سبز گمرکی است اما بدین گونه نیست که صد شرکت ترک پذیرفته شده باشند بلکه ترکیه با داشتن کنسرسیوم‌های صادراتی در اقلام و صنایع مختلف، از تسهیلات گمرکی این مسیر استفاده می کند. برای مثال در تولید و صادرات محصولات لبنی، ممکن است ۲۰ شرکت ترک در حال فعالیت باشند اما تحت لوای یک کنسرسیوم به روسیه صادرات داشته باشند.

در نتیجه برای بهره‌مندی از ظرفیت کریدور سبز کمرگی با روسیه، ضروری است تجار ایرانی به صورت شراکتی و هلدینگ در بازار اقتصادی روسیه حضور یابند و با تشکیل هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی در حوزه صادارات و واردات با کشور روسیه اقداماتی صورت گیرد.

به عنوان مثال در این‌باره هلدینگ‌های بزرگی مثل بنیاد مستصعفان، ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و آستان قدس رضوی وجود دارند که امکانات و ظرفیت‌های مناسبی دارند و می‌توانند وارد بازار روسیه شوند.